Zeegrasherstel

Bijna een jaar na het verzamelen van groot zeegraszaad in Duitsland was het afgelopen week zover: het gezaaide zeegras bij Griend kon in vol ornaat worden bekeken. In maart waren de zaden gezaaid, in mei waren er veelbelovende hoeveelheden kiempjes waargenomen en in juli zouden de planten tot vol wasdom gekomen moeten zijn.

Gelukkig werd aan onze verwachtingen voldaan: een deel van onze proefvlakken bevatte wuivende zeegrasveldjes! Dichtheden tot lokaal bijna 100% bedekking waarbij de individuele planten bijna niet meer te tellen waren. Verrassend genoeg waren de controle-behandelingen (zonder nepzeegras) de meest succesvolle. Deze vlakken van 9 vierkante meter hadden gemiddeld tussen de 70-100% plantenbedekking. Dit staat gelijk aan ongeveer 50 planten per vierkante meter. Ter vergelijking: vorig jaar vonden we gemiddeld 10 planten per vierkante meter en in 2017 1 planten (en 0.01/m2 in 2015). Het lijkt er dus op dat we inmiddels de methode van zaaien (en het bewaren van zaden)  aardig onder de knie hebben.

De resultaten van de nepzeegrasvlakken vielen helaas wel tegen. In mei en juni waren deze vlakken dik begroeid met een laag darmwier, waardoor er geen zeegras kiemplantjes zichtbaar waren. Inmiddels was het darmwier verdroogd en weggespoeld en blijkt er wel degelijk groot zeegras te zijn opgekomen. Wel in veel lagere dichtheden, en de waargenomen plantjes blijken stukken kleiner dan in de ‘controles’. Wellicht dat de droogte (ze staan niet in een laagje water maar er net boven) in deze vlakken hun ontwikkeling beperkt. We hebben allerlei metingen verricht om hier achter te komen en blijven de planten volgen tot eind augustus.

Daarnaast hebben we ook nog het tweede experiment op het wad bij Griend gemonitord. In dit experiment hadden we proefvlakken van ongeveer 50 vierkante meter ingezaaid met iets lagere zaaddichtheden (250 per vierkante meter) dan in de ‘nepzeegrasproef’. Ook hier namen we mooie plantendichtheden waar met een bedekking van 30-50% op de eerste hoogte (+30 cm NAP). Op de overige hoogtes (+10 cm NAP, -5 cm NAP en -30 cm NAP) hadden we ook veelbelovende resultaten verwacht, maar op een paar planten na in de +10 cm NAP proefvlakken, vonden we geen planten op de lagere hoogtes. Hoogtemetingen wezen uit dat het sediment op deze hoogtes waarschijnlijk te instabiel is geweest in de afgelopen periode, waardoor het zaad en de eerste kiemplantjes zijn weggespoeld of juist zijn begraven. Ook dit levert interessante resultaten op omdat we juist méér planten hadden verwacht op de lagere hoogtes: groot zeegras houdt namelijk niet van te lang droogvallen.

In augustus vindt het laatste en definitieve veldbezoek aan de zeegrasproeven bij Griend plaats waarbij ook zal worden gekeken naar de zaadproductie van de planten (en daarmee de kansen voor volgend jaar).

 

Landschapsarchitectuur? ja u leest het goed, deze nieuwe ‘trend’ in zeegrasherstel trok afgelopen week tientallen vrijwilligers naar Groningen. In een verwarmde partytent werden heel wat uren raffia gekamd en matjes geknoopt met roadtrip seventies muziek op de achtergrond. Het resultaat? Al bijna 180 zeegrasmatjes, gemaakt van biologisch afbreekbaar plastic en palmbladvezels (raffia). Het uiteindelijke doel is de fabricatie van zo’n 340 milieuvriendelijke tapijtjes om klein zeegras na te bootsen.

Nieuwe inzichten

Dat klinkt nog niet als ‘echt’ zeegras en dat klopt ook. Over een paar weken gaan we weer groot zeegras uitzaaien, op experimentele wijze, waarbij we de laatste inzichten van vorig jaar meenemen in een nieuwe proefopzet. Vorig jaar bleek dat de door ons gedroomde plantdichtheid (meer dan 10 per vierkante meter) ecologisch gezien niet haalbaar bleek: door de warme zomer gingen juist de planten met de hoogste dichtheden het eerste dood. Tegelijkertijd keken we goed rond in de natuurlijke zeegrasvelden in Duitsland. Wat bleek? Groot zeegras lijkt op het droogvallende wad niet voor te komen in zulke hoge dichtheden als het ‘alleen’ groeit. Alleen betekent hier zonder nabijheid van klein zeegras, Zostera noltii. En op de plekken waar wél hoge dichtheden droogvallend groot zeegras voorkwamen groeiden juist hoge dichtheden klein zeegras.

Samenwerking

Groot en klein zeegras lijken op twee manieren samen voor te komen. Ze groeien of helemaal door elkaar heen, zoals bijvoorbeeld op Sylt, óf de twee soorten staan naast elkaar in plaats van door elkaar heen; klein zeegras op bulten en groot zeegras in de poeltjes daartussen. Het lijkt er dus op dat klein zeegras groot zeegras faciliteert. Willen we verkennen op welke manier herstel van hoge dichtheden groot zeegras mogelijk is, dan moeten we dus rekening houden met dit soort processen. Idealiter zouden we dus beide soorten tegelijkertijd aanplanten in zeegrasherstelexperimenten. Helaas is het nog niet gelukt om voldoende klein zeegraszaad te verzamelen (dat is héél klein), daarom maken we nu matten klein zeegras na.

Het bouwen van een landschap

Met de geknoopte matten hopen we een zogenaamd ‘facilitatielandschap’ na te bouwen waarbij we klein zeegras na bootsen en daartussen groot zeegraszaad planten. De matten zullen zand en slib invangen en als klein zeegrasbulten functioneren. In de gevormde poeltjes tussen de structuren gaat groot zeegras hopelijk succesvol groeien en bloeien. Over 3 weken vindt het zaaien plaats (op Griend en het Uithuizer wad) en zal een volgende update volgen.

We zoeken nog meer ‘matjesknopers’. Heeft u volgende week een dag of halve dag de tijd, neem dan contact op!

Er is weer een 8 pagina dikke nieuwsbrief beschikbaar!

In deze laatste nieuwsbrief (november 2018) kunt u de laatste nieuwsberichten lezen over de start van het nieuwe zeegrasproject ‘Sleutelen aan zeegrasherstel’. Dit project volgt het voorgaande op en en is een ‘schop in de grond’ project waarbij zeegrasherstel hand in hand gaat met onderzoek. Aan het einde van dit project (2021) willen we uitsluitsel kunnen geven over de ‘zin en onzin’ van grootschalig zeegrasherstel in de Nederlandse Waddenzee.

In deze nieuwsbrief kunt u het volgende lezen:

• Inleiding tot het nieuwe project
• Overzicht resultaten zeegrasproject 2014-2017
• De effecten van de hete zomer op de zeegrasproef bij Griend
• Nieuwe promovendus Max Gräfnings stelt zichzelf en zijn onderzoek voor
• Nieuwe donorlocatie Hamburger Hallig
• Wadexcursie zeegrasplukkers

Veel leesplezier! De nieuwsbrief kunt u hier vinden.

Het project ‘Herintroductie Groot Zeegras in de Zuidwestelijke Delta’ heeft de Gouden Modderkruiper 2018 gewonnen. Deze Rijkswaterstaatprijs gaat naar een project dat zich op buitengewone wijze heeft ingezet voor de natuur. Doel van het project: ervoor zorgen dat de ecologische sleutelsoort groot zeegras weer terugkeert in Grevelingenmeer en Veerse Meer.

Om de risico’s te beheersen en kansen te grijpen is binnen dit project ingezet op 3 pijlers: Samenwerken, Kennis en Meekoppelkansen. Er wordt breed samengewerkt binnen het project met diverse kennis- en gebiedspartners. Afstemming met Waddengebied, waar ook zeegrasprojecten plaatsvinden, gebeurt binnen een landelijke “Community of practice”. De gezamenlijke kennis wordt gedeeld op een zeegraswiki (www.deltaexpertise.nl). Ook wordt gekeken naar meekoppelkansen.

Zeegras kan bijvoorbeeld veel CO2 vastleggen en door golven te remmen is het ook voor waterveiligheid interessant. Na een goede pitch van de projectmanager Thijs Poortvliet is het zeegras-project de winnaar geworden van deze prijs! Een heel mooi resultaat voor RWS Zee en Delta en voor het landelijke Kader Richtlijn Water-team als bekroning op onze manier van werken.

 

Disclaimer: Deze tekst is een bewerkte tekst van Rijkswaterstaat

 

Hoewel het weer inmiddels is omgeslagen en er onstuimige buien over ons land trekken zijn de gevolgen van de warme zomer op het wad nog steeds zichtbaar. Zo heeft er niet alleen massale kokkelsterfte plaatsgevonden, maar ook het zeegras bij Griend heeft last gehad van de hitte en zonnestraling. Met blijvende gevolgen.

Een maand geleden floreerde het in maart aangeplante groot zeegras nog. De planten groeide in sommige proefplots in hoge dichtheden en de eerste zaadproductie was al zichtbaar. Een maand later is het een compleet ander aangezicht. De frisgroene bladeren van met name de plots met hoge plantdichtheden zijn bruin geworden en staan op het punt van afsterven. Omdat droogvallend groot zeegras een éénjarige plant is kunnen de planten deze schade ook niet meer repareren: alle energie zou op dit moment moeten gaan naar de zaadproductie in plaats van naar de aanmaak van nieuw blad. De planten zijn dus langzaam aan het verpieteren. Dat doen droogvallende groot zeegrasplanten elk jaar, maar nu dus al een dikke maand eerder dan normaal. En dat heeft ook schadelijke gevolgen voor volgend jaar: de zaadstengels die nu vol zaad zouden moeten zitten zijn leeg. Zaadproductie is gestopt en de zaden dit al aan het rijpen waren zijn weggerot. Dat betekent geen zaden voor volgend jaar.

Omdat het hier gaat om kleinschalige proefplots zijn de gevolgen gelukkig te overzien omdat deze populatie waarschijnlijk toch te klein is om zichzelf in stand te houden. Maar  dat betekent waarschijnlijk wel dat er volgend jaar weer zaad geplant moet worden om het veld in stand te kunnen houden. Gelukkig lijken de losse planten buiten de proefvlakken minder last te hebben gehad van de warmte.

Interessant genoeg zijn de effecten van de hittegolf júist te zien bij de planten die in clusters groeien, met meer dan 10 planten per vierkante meter. Dat zijn de doeldichtheden, die ook ecologisch gezien relevant zijn. Zeegrassen zijn biobouwers, en dat is juist in deze clusters te zien. Als de planten in hoge dichtheden staan remmen ze de stroming en kan fijn zand en slib uitzakken. Het gevolg? De plantenclusters hebben over de zomer heen flinke heuveltjes gevormd (>5 cm) waardoor ze elk tij ook echt droog kwamen te liggen. De losse planten daarentegen stonden permanent in een laagje water waardoor ze minder last hebben gekregen van uitdrogingsverschijnselen. Daarnaast vangen hoge plantdichtheden niet alleen fijn zand in, maar ook organische stofdeeltjes die in het water zweven. Door de warmte wordt de afbraak van organisch stof in het sediment verhoogd en wordt het zeegras  blootgesteld aan giftige afvalproducten zoals sulfide (rotte eierenlucht). In de ‘zeegrasbulten’ hebben we tot wel 9x zoveel sulfideproductie gemeten als ernaast. De hoge plantdichtheden hebben dus last gehad van dubbele stress: uitdroging en sulfide-blootstelling!

De biobouweffecten van zeegrassen pakken normaal positief uit en zorgen er zelfs voor dat ze kunnen groeien op locaties die normaal niet zo geschikt zijn. Opvallend genoeg pakken deze biobouweigenschappen onder deze extreme weersomstandigheden juist negatief uit. Voor de planten met slechte afloop, maar wetenschappelijk gezien wel erg interessant.

 

 

Het zeegras bij Griend groeit uitbundig. Op de uitzaailocatie waar het zaad in maart de bodem in is gespoten staan nu duizenden planten. Zowel ín als buiten de proefvlakken.

Op deze locatie testten we verschillende zaaimethodes uit, zoals beschreven in de blog van 28 juni. We bekijken de effectiviteit van de zaaidiepte, aantal zaden per injectie en aantal injecties per vierkante meter.

De eerste resultaten laten inderdaad zien dat sommige zaaimethodes bij Griend beter werken dan anderen. Het hoogste aantal planten per vierkante meter (>12/m2) vonden we bij de inzaaimethode waarbij we de zaden op 4 cm diepte in de bodem spoten, met 20 zaden per injectie en 100 injecties per vierkante meter. Echter, de ‘behandeling’ waarbij we 2 zaden/injectie in de bodem spoten lijkt bijna net zo effectief (# 10/m2).

Diep zaaien lijkt dus te werken. Waarschijnlijk komt dit doordat er dan minder ‘bolletjes’ modder met zaden wegspoelen uit de injectiegaatjes. En dat er veel zaden zijn weggespoeld blijkt wel uit het oppervlak waarover de groot zeegrasplanten verspreid zijn: rondom de proefvlakken is een heel veld ontstaan en tot op wel 2 km verderop zijn er nog planten aangetroffen.

Een andere leuke observatie is het zogenaamde ‘biobouwende effect’ in de proefvlakken met veel planten. Alleen in deze vlakken is het sedimentprofiel opgehoogd, wat er sterk op wijst dat de planten in hoge dichtheden sediment invangen. Of dit positief is voor de planten moet nog blijken. Hopelijk kunnen ook de hoger-liggende planten de huidige hoge temperaturen weerstaan. Begin september gaan we weer kijken en kunnen we definitieve conclusies trekken over de uitkomst van deze proef.

In Nederland zijn groot & klein zeegras zeldzame en beschermde plantensoorten. In andere delen van Noord-West Europa zijn uitgestrekte zeegrasvelden gelukkig gebruikelijker. Zo ook in het heldere Atlantische water van West-Ierland. In onder andere de Connemara is in vrijwel elke beschutte baai groot zeegras te vinden. De onderwaterweides zijn ook op google earth te vinden als zwarte vlekken in het helderblauwe water. Sommige velden groeien op een diepte van wel meer dan 8 meter omdat het water zo helder is en het zonlicht diep doorlaat.

Net als elders vormen de zeegrasvelden oases op een anders kale zandbodem. Zo bieden ze een schuilplaats aan onder andere zeenaalden en spinkrabben. Het zand waar zeegras op deze locaties in groeit is behoorlijk grof, en bestaat voornamelijk uit de kalkskeletjes van algen. Deze kalkhoudende algen lijken zelfs een beetje op koralen. Door hun kalkskelet vinden grazers ze niet lekker en worden ze met rust gelaten. Als ze afsterven blijven alleen hun kalkhoudende delen over die zich vervolgens met zand mengen.

In de Ierse zeegrasvelden mengt zeegras zich met kelp. Kelp is een groep van bruinwieren (sommige zijn eetbaar) die ook rijke structuren vormen onderwater. Anders dan zeegrassen hebben kelpen echter geen wortels. Ze staan dus niet verankert ín het sediment, maar hebben rotsen nodig om zich met hun ‘voetjes’ aan te hechten. Omdat de meeste zeegrassoorten zacht substraat (in plaats van harde rotsen) nodig hebben, komen kelpen en zeegrassen niet vaak samen voor.

Kom je ook zeegras tegen op reis? Maak dan een aantal foto’s en upload de foto’s op seagrassspotter.org en help mee om een beter overzicht te genereren van het voorkomen van zeegras op wereldwijde schaal!