Er is weer een 8 pagina dikke nieuwsbrief beschikbaar!

In deze laatste nieuwsbrief (november 2018) kunt u de laatste nieuwsberichten lezen over de start van het nieuwe zeegrasproject ‘Sleutelen aan zeegrasherstel’. Dit project volgt het voorgaande op en en is een ‘schop in de grond’ project waarbij zeegrasherstel hand in hand gaat met onderzoek. Aan het einde van dit project (2021) willen we uitsluitsel kunnen geven over de ‘zin en onzin’ van grootschalig zeegrasherstel in de Nederlandse Waddenzee.

In deze nieuwsbrief kunt u het volgende lezen:

• Inleiding tot het nieuwe project
• Overzicht resultaten zeegrasproject 2014-2017
• De effecten van de hete zomer op de zeegrasproef bij Griend
• Nieuwe promovendus Max Gräfnings stelt zichzelf en zijn onderzoek voor
• Nieuwe donorlocatie Hamburger Hallig
• Wadexcursie zeegrasplukkers

Veel leesplezier! De nieuwsbrief kunt u hier vinden.

Het project ‘Herintroductie Groot Zeegras in de Zuidwestelijke Delta’ heeft de Gouden Modderkruiper 2018 gewonnen. Deze Rijkswaterstaatprijs gaat naar een project dat zich op buitengewone wijze heeft ingezet voor de natuur. Doel van het project: ervoor zorgen dat de ecologische sleutelsoort groot zeegras weer terugkeert in Grevelingenmeer en Veerse Meer.

Om de risico’s te beheersen en kansen te grijpen is binnen dit project ingezet op 3 pijlers: Samenwerken, Kennis en Meekoppelkansen. Er wordt breed samengewerkt binnen het project met diverse kennis- en gebiedspartners. Afstemming met Waddengebied, waar ook zeegrasprojecten plaatsvinden, gebeurt binnen een landelijke “Community of practice”. De gezamenlijke kennis wordt gedeeld op een zeegraswiki (www.deltaexpertise.nl). Ook wordt gekeken naar meekoppelkansen.

Zeegras kan bijvoorbeeld veel CO2 vastleggen en door golven te remmen is het ook voor waterveiligheid interessant. Na een goede pitch van de projectmanager Thijs Poortvliet is het zeegras-project de winnaar geworden van deze prijs! Een heel mooi resultaat voor RWS Zee en Delta en voor het landelijke Kader Richtlijn Water-team als bekroning op onze manier van werken.

 

Disclaimer: Deze tekst is een bewerkte tekst van Rijkswaterstaat

 

Hoewel het weer inmiddels is omgeslagen en er onstuimige buien over ons land trekken zijn de gevolgen van de warme zomer op het wad nog steeds zichtbaar. Zo heeft er niet alleen massale kokkelsterfte plaatsgevonden, maar ook het zeegras bij Griend heeft last gehad van de hitte en zonnestraling. Met blijvende gevolgen.

Een maand geleden floreerde het in maart aangeplante groot zeegras nog. De planten groeide in sommige proefplots in hoge dichtheden en de eerste zaadproductie was al zichtbaar. Een maand later is het een compleet ander aangezicht. De frisgroene bladeren van met name de plots met hoge plantdichtheden zijn bruin geworden en staan op het punt van afsterven. Omdat droogvallend groot zeegras een éénjarige plant is kunnen de planten deze schade ook niet meer repareren: alle energie zou op dit moment moeten gaan naar de zaadproductie in plaats van naar de aanmaak van nieuw blad. De planten zijn dus langzaam aan het verpieteren. Dat doen droogvallende groot zeegrasplanten elk jaar, maar nu dus al een dikke maand eerder dan normaal. En dat heeft ook schadelijke gevolgen voor volgend jaar: de zaadstengels die nu vol zaad zouden moeten zitten zijn leeg. Zaadproductie is gestopt en de zaden dit al aan het rijpen waren zijn weggerot. Dat betekent geen zaden voor volgend jaar.

Omdat het hier gaat om kleinschalige proefplots zijn de gevolgen gelukkig te overzien omdat deze populatie waarschijnlijk toch te klein is om zichzelf in stand te houden. Maar  dat betekent waarschijnlijk wel dat er volgend jaar weer zaad geplant moet worden om het veld in stand te kunnen houden. Gelukkig lijken de losse planten buiten de proefvlakken minder last te hebben gehad van de warmte.

Interessant genoeg zijn de effecten van de hittegolf júist te zien bij de planten die in clusters groeien, met meer dan 10 planten per vierkante meter. Dat zijn de doeldichtheden, die ook ecologisch gezien relevant zijn. Zeegrassen zijn biobouwers, en dat is juist in deze clusters te zien. Als de planten in hoge dichtheden staan remmen ze de stroming en kan fijn zand en slib uitzakken. Het gevolg? De plantenclusters hebben over de zomer heen flinke heuveltjes gevormd (>5 cm) waardoor ze elk tij ook echt droog kwamen te liggen. De losse planten daarentegen stonden permanent in een laagje water waardoor ze minder last hebben gekregen van uitdrogingsverschijnselen. Daarnaast vangen hoge plantdichtheden niet alleen fijn zand in, maar ook organische stofdeeltjes die in het water zweven. Door de warmte wordt de afbraak van organisch stof in het sediment verhoogd en wordt het zeegras  blootgesteld aan giftige afvalproducten zoals sulfide (rotte eierenlucht). In de ‘zeegrasbulten’ hebben we tot wel 9x zoveel sulfideproductie gemeten als ernaast. De hoge plantdichtheden hebben dus last gehad van dubbele stress: uitdroging en sulfide-blootstelling!

De biobouweffecten van zeegrassen pakken normaal positief uit en zorgen er zelfs voor dat ze kunnen groeien op locaties die normaal niet zo geschikt zijn. Opvallend genoeg pakken deze biobouweigenschappen onder deze extreme weersomstandigheden juist negatief uit. Voor de planten met slechte afloop, maar wetenschappelijk gezien wel erg interessant.

 

 

Het zeegras bij Griend groeit uitbundig. Op de uitzaailocatie waar het zaad in maart de bodem in is gespoten staan nu duizenden planten. Zowel ín als buiten de proefvlakken.

Op deze locatie testten we verschillende zaaimethodes uit, zoals beschreven in de blog van 28 juni. We bekijken de effectiviteit van de zaaidiepte, aantal zaden per injectie en aantal injecties per vierkante meter.

De eerste resultaten laten inderdaad zien dat sommige zaaimethodes bij Griend beter werken dan anderen. Het hoogste aantal planten per vierkante meter (>12/m2) vonden we bij de inzaaimethode waarbij we de zaden op 4 cm diepte in de bodem spoten, met 20 zaden per injectie en 100 injecties per vierkante meter. Echter, de ‘behandeling’ waarbij we 2 zaden/injectie in de bodem spoten lijkt bijna net zo effectief (# 10/m2).

Diep zaaien lijkt dus te werken. Waarschijnlijk komt dit doordat er dan minder ‘bolletjes’ modder met zaden wegspoelen uit de injectiegaatjes. En dat er veel zaden zijn weggespoeld blijkt wel uit het oppervlak waarover de groot zeegrasplanten verspreid zijn: rondom de proefvlakken is een heel veld ontstaan en tot op wel 2 km verderop zijn er nog planten aangetroffen.

Een andere leuke observatie is het zogenaamde ‘biobouwende effect’ in de proefvlakken met veel planten. Alleen in deze vlakken is het sedimentprofiel opgehoogd, wat er sterk op wijst dat de planten in hoge dichtheden sediment invangen. Of dit positief is voor de planten moet nog blijken. Hopelijk kunnen ook de hoger-liggende planten de huidige hoge temperaturen weerstaan. Begin september gaan we weer kijken en kunnen we definitieve conclusies trekken over de uitkomst van deze proef.

In Nederland zijn groot & klein zeegras zeldzame en beschermde plantensoorten. In andere delen van Noord-West Europa zijn uitgestrekte zeegrasvelden gelukkig gebruikelijker. Zo ook in het heldere Atlantische water van West-Ierland. In onder andere de Connemara is in vrijwel elke beschutte baai groot zeegras te vinden. De onderwaterweides zijn ook op google earth te vinden als zwarte vlekken in het helderblauwe water. Sommige velden groeien op een diepte van wel meer dan 8 meter omdat het water zo helder is en het zonlicht diep doorlaat.

Net als elders vormen de zeegrasvelden oases op een anders kale zandbodem. Zo bieden ze een schuilplaats aan onder andere zeenaalden en spinkrabben. Het zand waar zeegras op deze locaties in groeit is behoorlijk grof, en bestaat voornamelijk uit de kalkskeletjes van algen. Deze kalkhoudende algen lijken zelfs een beetje op koralen. Door hun kalkskelet vinden grazers ze niet lekker en worden ze met rust gelaten. Als ze afsterven blijven alleen hun kalkhoudende delen over die zich vervolgens met zand mengen.

In de Ierse zeegrasvelden mengt zeegras zich met kelp. Kelp is een groep van bruinwieren (sommige zijn eetbaar) die ook rijke structuren vormen onderwater. Anders dan zeegrassen hebben kelpen echter geen wortels. Ze staan dus niet verankert ín het sediment, maar hebben rotsen nodig om zich met hun ‘voetjes’ aan te hechten. Omdat de meeste zeegrassoorten zacht substraat (in plaats van harde rotsen) nodig hebben, komen kelpen en zeegrassen niet vaak samen voor.

Kom je ook zeegras tegen op reis? Maak dan een aantal foto’s en upload de foto’s op seagrassspotter.org en help mee om een beter overzicht te genereren van het voorkomen van zeegras op wereldwijde schaal!

In maart en april hebben we een zeegrasproef ingezaaid. Zowel op het wad bij Griend als Uithuizen hebben we tienduizenden zaadjes in de bodem geïnjecteerd. Op beide locaties is dezelfde proef opgezet, waarbij we een vergelijking maken tussen verschillende uitzaaitechnieken. Injectiediepte (2 of 4 cm), aantal zaden per injectie (2 of 20) en aantal injecties per vierkante meter (25 of 100) testen we uit in proefvlakken van 4 m2. In totaal is er per locatie ongeveer 200 m2 ingezaaid.

Inmiddels zijn de opgekomen zaailingen uitgegroeid tot volwassen planten. De levenscyclus van eenjarig groot zeegras gaat namelijk razend snel. Binnen 2-3 maanden na kiemen produceren de planten al de eerste zaden om te zorgen dat ze in één seizoen voldoende zaad kunnen produceren om een succesvolle volgende generatie te waarborgen.

De proef op Griend kende een vliegende start. We vonden heel veel zaailingen (de meeste in de proefvlakken waar we de meeste zaden – 8000/m2 – in hadden gespoten). Omrop Fryslan besteedde hier zelfs aandacht aan. Nu, een maand later, blijkt het gros van de zaailingen bij griend uitgegroeid te zijn tot volwassen planten. In de zaadstengels zijn zelfs al de eerste bloemen aangetroffen. Op Uithuizen is de proef iets later ingezaaid en de planten lopen qua groei iets achter bij Griend. Helaas is Uithuizen dit jaar de minder succesvolle locatie. Er staan maar weinig planten in de proefvlakken. De meeste zijn waarschijnlijk weggespoeld, of als kiemplantje opgegeten door de overaanwezige zagers – een wormensoort die graag zeegraszaden en -kiempjes lust. Ook vonden we op Uithuizen geen planten in de vakken waar vorig jaar (2017) is gezaaid. Wellicht als gevolg van het kruiend ijs van afgelopen winter. Dit ijs heeft wellicht de bovenste laag van de bodem, inclusief zeegraszaden, meegevoerd.

Het wad bij Griend lijkt in tegenstelling tot Uithuizen dit jaar erg geschikt voor zeegras. De komende maanden zullen deze proeven nog vaker worden gevolgd om een duidelijke conclusie te kunnen trekken over de optimale zaaitechniek en het effect van locatie van inzaaien.

 

———– Tekst op basis van een persbericht van Natuurmonumenten ———

Extra impuls voor herstel zeegrasvelden Waddenzee

Het Waddenfonds draagt bij aan vier jaar extra onderzoek naar het herstel van zeegrasvelden in de Waddenzee. Tegelijk met dat nieuws, blijkt het bij Griend ingezaaide zeegras massaal opgekomen. ‘Dat is goed nieuws’, reageert projectleider Quirin Smeele van Natuurmonumenten verheugd. ‘Het opgekomen zeegras laat zien dat we door de experimenten van de afgelopen jaren in staat zijn om met succes zaad te oogsten en uit te zaaien in de Waddenzee.’ Het vervolgonderzoek richt zich op de factoren die een rol spelen bij de overleving van zeegrasvelden in de Waddenzee.

Groot zeegras bij Griend

In maart werd groot zeegras gezaaid op het Wad bij Griend. Het zaad werd afgelopen najaar door vrijwilligers geoogst op Sylt, een Waddeneiland voor de Duitse kust. Het zaad onderging een behandeling met kopersulfaat om een infectie met de Phytophthora waterschimmel te voorkomen. Die bleek uit eerder onderzoek een negatief effect te hebben op de kieming. Het zaaien op het wad gebeurde met spuiten, waarmee een mengsel van wadslik en zaad in de bodem werd gespoten. ‘Nu blijkt dat een groot deel van het zaad is uitgegroeid tot zeegrasplanten,’ licht Laura Govers toe. Zij is onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Ik ben benieuwd hoe de planten zich de komende tijd zullen ontwikkelen.’

Sleutelfactoren voor overleving

‘We krijgen steeds beter in de vingers hoe we groot zeegras kunnen terugbrengen in de Waddenzee,’ legt Smeele uit. ‘Verrassend genoeg doet zeegras het in de Noord-Duitse en Deense Waddenzee het veel beter dan op het Nederlandse wad. Het onderzoek moet uitwijzen waarom dat zo is en wat we kunnen doen om de overleving in ons land te verbeteren.’ De komende vier jaar proberen onderzoekers de sleutelfactoren te ontrafelen die ervoor zorgen dat het zeegras bij de buren wel overleeft. Gelijktijdig wordt geprobeerd op zeegras vanuit het gewonnen zaad op te kweken en te vermeerderen. ‘Als we straks weten hoe we op grote schaal zeegrasvelden kunnen herstellen, hebben we zaad of planten in grote hoeveelheden nodig. Dat kunnen we niet meer bij Sylt plukken, zonder daar de natuur te verstoren.’

Zeegrasvelden bieden bescherming

Ondertussen werkt Natuurmonumenten via diverse experimenten door aan het herstel van zeegras op het wad onder Schiermonnikoog, bij Griend en op het Uithuizerwad. Het zeegrasherstel op Griend maakt ook onderdeel uit van zo’n project. ‘Daarin onderzoeken we welk effect mosselbanken en zeegrasvelden hebben op de ontwikkeling van Griend en omgekeerd.’ Govers en haar collega’s hebben daarvoor kunstmatige riffen aangelegd die moeten uitgroeien tot mosselbanken en zeegras ingezaaid. ‘Het nu opgekomen zeegras staat in de luwte van Griend. In andere delen van de wereld zien we dat schelpenbanken en zeegrasvelden zelf een belangrijke rol spelen in de bescherming van de achterliggende eilanden of kust.’ Er zijn sterke aanwijzingen dat zeegrasvelden bijdragen aan een klimaatbestendige kust en bijdragen aan het vastleggen van CO2.

Herstel van rijke zee

Tot in de jaren dertig van de vorige eeuw lagen er uitgestrekte zeegrasvelden in de Waddenzee. Door een ziekte en de aanleg van de afsluitdijk verdwenen de zeegrasvelden. Grootschalig herstel bleef tot nog toe in Nederland uit. Overheden en natuurorganisaties werken samen met onderzoeksinstellingen aan herstel van de rijke Waddenzee. Het nieuwe zeegrasproject is een initiatief van Natuurmonumenten, Rijksuniversiteit Groningen en de Radboud Universiteit. Ze werken daarvoor nauw samen met The Fieldwork Company en Waterproof B.V. Het project wordt ondersteund door het Waddenfonds en Rijkswaterstaat. Daarnaast ligt er een aanvraag voor aanvullende ondersteuning bij de provincies Fryslân en Groningen.

Hét Nederlands tijdschrift voor natuurbehoud en natuurbeheer – De Levende Natuur – besteedt deze maand aandacht aan het zeegrasproject in de Waddenzee. In het artikel ‘Stap voor stap ontrafelen van herstel groot zeegras’ beschrijven we de onderzoeksresultaten van de periode 2015-2017.

In deze periode hebben we voornamelijk onderzoek gedaan naar de sleutelfactoren voor zeegrasherstel (groot zeegras – Zostera marina), waarbij een aantal bottlenecks zijn overwonnen; de overwintering en een waterschimmelinfectie (Phytophthora gemini). Daarnaast wordt uitgebreid stilgestaan bij de methodologische vooruitgang die we hebben geboekt, waardoor er vorig jaar (2017) op het Uithuizerwad tot wel 1.8 planten per vierkante meter zijn opgekomen. dit is bijna 180x zo veel als in 2015.

Dit veldseizoen zijn we al vol in de weer om deze ontwikkeling in onderzoeksmethodes door te zetten. Het doel? Meer dan 15 planten per meter laten groeien. Vanaf 10-15 planten/m2 kunnen de planten elkaar namelijk faciliteren en hebben ze een hoger groeisucces. De allereerste resultaten (zie foto hieronder) zijn al veelbelovend. Op het wad bij Griend hebben we al tientallen zaailingen van groot zeegras aangetroffen in onze experimentele plots. Dat wordt dus spannend om te zien hoeveel daarvan uit zullen groeien tot volwassen, zaaddragende planten.

Het Levende Natuur artikel is hier te lezen.